Dr. Hatem Cabbarlı, Avrasya Güvenlik ve Strateji Araştırmalar Merkezi Başkanı
Giriş
Sovyetler Birliği’nin, 21 Aralık 1991’de dağılmasından sonra dünyanın
siyasî haritasında ciddi değişiklikler olmuş, eski Sovyet cumhuriyetleri
bağımsızlıkların ilan etmiştir. Bu süreçte Güney Kafkasya devletleri de
bağımsızlıklarını ilan etmiş, yeni ekonomik ve siyasî yönetim şeklini
benimsemiş, sınırları içerisinde bulunan Sovyet ordusundan kalan askerî üsler
ve silahlarla bir millî ordu kuruculuğuna başlamıştır. Sovyet güvenlik
mekanizmasının kısa bir sürede dağılmasından sonra Güney Kafkasya’da ortaya
çıkan etnik çatışmalar nedeniyle bölge güvenliği ve istikrarının bozulması
Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’ın millî ordu kurma çalışmalarını daha da
hızlandırmıştır. Ermenistan bu süreçte büyük ölçüde Türkiye’den algıladığı
tehdit üzerine ve yayılmacı politika izlemeye başlaması nedeniyle millî ordu
kurma çalışmalarına önem vermiş, savunma politikasını ana hatları ile
belirlemeye çalışmıştır.
Bu makalede 1990’lı yılların başlarında Güney Kafkasya’daki genel
siyasî durum incelenmiş, Ermenistan’ın bağımsızlık sonrası komşu devletlerden
algıladığı tehditlere açıklık getirilmiş, millî ordu kurulması yönündeki
faaliyetleri değerlendirilmiş, yayılmacılık politikasına değinilmiştir.
Ermenistan-Rusya askerî işbirliği ile Ermenistan silahlı kuvvetlerinin yapısı
ve sayısı hakkında bilgi verilmiş, emir komuta ve yönetim şekline açıklık
getirilmiştir.
1990’lı Yılların Başında Güney Kafkasya’da Genel Siyasî Durum ve
Ermenistan’ın Tehdit Algılaması
1980’li yılların sonlarında Sovyetlerin dağılma sürecinde
Güney Kafkasya’da ciddi etnik sorunlar ortaya çıkmıştır. Azerbaycan’a bağlı
Dağlık Karabağ Özerk Vilayeti, Gürcistan’a bağlı Abhazya Özerk Cumhuriyeti ve
Güney Osetya Özerk Bölgesi ayrılıkçı faaliyetlere başlamıştır.[1]
1990’lı yılların başlarına kadar Moskova, bölgede yaşanan etnik çatışmaların
önünü alamamış ve taraflar arasındaki anlaşmazlık silahlı çatışmalara
dönüşmüştür. Bölge devletleri ciddi güvenlik endişeleri ile karşı karşıya
kalmış, bölgesel istikrarın ve barışın korunması için çeşitli projeler
hazırlansa da, taraflar arasındaki görüş ayrılığı ve farklı güvenlik
sistemlerine öncelik verilmesi nedeniyle sonuca ulaşılamamıştır.[2]
Güney Kafkasya devletlerinin 1991’de bağımsızlıklarını ilan etmesinden sonra
bölgede 300 yıllık geçmişe sahip olan Rusya’nın siyasî ve askerî etkinliği
belli ölçüde azalmış, diğer bölgesel güç olan Türkiye ve İran ekonomik, siyasî
ve kültürel alanda girişimlerini genişletmiştir. Aynı zamanda başta ABD olmak
üzere Avrupa ülkeleri de bölge devletleri ile ekonomik ve siyasî ilişkilerini
geliştirmeye çalışmışlardır.[3]
Ermenistan ve Azerbaycan arasında savaşın devam ettiği bir dönemde Azerbaycan,
Hazar havzasında bulunan enerji kaynaklarının işletilmesi için ABD ve Avrupa
petrol şirketleri ile görüşmelere başlamış ve 20 Eylül 1994’de anlaşma
imzalamıştır. 1994 yılına kadar, bölgedeki gelişmeler sonucunda Azerbaycan,
Dağlık Karabağ, Gürcistan ise Abhazya ve Güney Osetya üzerinde egemenliklerini
kaybetmiştir. Bugün, bölgedeki etnik çatışmalar ateşkes anlaşması imzalanmasına
rağmen, kesin bir çözüme kavuşturulamamıştır; özellikle, Rusya’nın müdahalesi
ile yeniden silahlı çatışmaların başlama ihtimali oldukça yüksektir. Güney
Kafkasya’daki etnik sorunların ve silahlı çatışmaların durdurulması için kalıcı
barış anlaşması imzalanmadığı sürece, göreceli istikrar ve güvenlik bölgenin
ekonomik kalkınmasını da engellemektedir.
Ermenistan, Sovyetler Birliği döneminde ciddi bir dış
tehdit algılamamış, Sovyet sınırları içerisinde kendisini güvende hissetmiştir.
Ancak bağımsızlığının ilanından sonra özellikle Türkiye’yi kendisine ciddi bir
tehdit kaynağı olarak görmüş ve Rusya’nın/BDT’nin savunma mekanizmasında
kendisine yer edinmiştir. Özellikle Taşnaksutyun Partisi yayın organlarında bu
konu çeşitli vesilelerle dile getirilmiştir. Taşnaksutyun Partisi’nin 7 Aralık
1993’te yayınladığı habere göre Türkiye, Ermenistan’da PKK terör örgütünün
faaliyetini bahane ederek, Nahçivan üzerinden Ermenistan’a saldıracak ve
Metsamor nükleer santralini bombalayacaktı.[4]
1992–1994 yıllarında Yunanistan’ın Ermenistan Büyükelçisi olmuş ve bugün
Kanada’ da aynı göreve devam eden Leonidas Khrizantopulos’un Londra'da faaliyet
gösteren Komitas Ermeni Enstitüsü’nün yayınladığı Kafkasya olayları:
Ermenistan'da Ulusal Mücadele ve Diplomasi adlı kitabında da bu tür bir
iddia söz konusudur.[5]
Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin Kurulması
Ermenistan, eski Sovyetler Birliği Cumhuriyetlerinde
millî ordu kurma sürecinde başlayan ilk devlet olmuştur. 1980’li yılların
sonlarına doğru Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan Dağlık Karabağ sorunu
nedeniyle Ermeniler yasadışı olarak askerî/silahlı birlikler kurulmuş[6]
ve bu birlikler Azerbaycan sınırlarını ihlal ederek Nahçivan, Gazakh ve Tovuz’a
saldırılar düzenlemiştir. 1990’dan itibaren bu saldırılar artmış ve 1991’den
itibaren gerçek bir savaşa dönüşmüştür. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından
sonra Ermenistan’da millî ordunun kurulması sürecinde yeni bir döneme
girilmiştir. Ermenistan millî ordusunun ideolojisinin temelini Tümgeneral Norat
Ter-Grigoryan’ın çalışmaları oluşturmaktadır. Ermenistan Parlamentosu üyesi
Vahan Şahnazaryan başkanlığında Özel Savunma Komitesi kurulmuş ve millî ordu
kurulması çalışmaları bu Komite üzerinden koordine edilmiştir. Bu Komitenin
çalışmaları sonucunda, Hava Kuvvetleri, Hava Savunma Kuvvetleri, Piyade
Kuvvetleri kurulmaya başlamış, yeni seferberlik yasası kabul edilmiştir. 28
Ocak 1992’de Savunma Bakanlığı faaliyete başlamış, 245 kişilik 1. Hava İndirme
Alayı kurulmuştur. 22 Mart 1992’de 1. Hava İndirme Alayı yemin töreni
düzenlenmiş ve bu tarih Ermenistan millî ordusunun kurulma tarihi olarak
kutlanmaya başlamıştır.[7]
Bu alay 6 Haziran 1992’den itibaren Dağlık Karabağ’da savaşa katılmıştır.
Ermenistan hükümeti millî ordu kurulması aşamasında subay ihtiyacını karşılamak
için eski Sovyet ordusunda görev yapan Ermenileri ülkeye davet etmiş ve bu
sorunu büyük ölçüde gidermeyi başarmıştır.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra eski Sovyetler
Birliği Cumhuriyetlerinde konuşlanmış askerî üslerin ittifak devletleri arasında
paylaşımını öngören ve 15 Mayıs 1992’de imzalanan Taşkent Anlaşması gereğince,
Rusya Savunma Bakanlığı Ermenistan’da konuşlanan 7. Muhafız Ordusu’na bağlı 16.
ve 17. Tümenleri ile 250 tank, 220 zırhlı araç, 285 topçu sistemi, 100 savaş uçağı ve 50 saldırı helikopterini
devralmıştır.[8]
Ermenistan, eski Sovyetler Birliği coğrafyasında kişi
başına düşen millî gelire göre en yüksek savunma bütçesine sahiptir.
Ermenistan’ın 2002 yılında askerî bütçesi 75 milyon, 2003 yılında ise 82 milyon
Dolar olmuştur.[9]
18 yaşını tamamlamış her bir sağlam Ermeni genç 18 ay
askerlik yapmakla yükümlüdür. 18–30 yaşlarında askerî mükelleflerin sayısı
yaklaşık 400 bindir ve toplam nüfusun % 12’sine tekabül etmektedir.[10]
Millî ordu için subay hazırlayan askerî okul veya üniversite bulunmamaktadır.
Savunma Bakanlığı’na bağlı iki yıllık Babacanyan askerî lisesi faaliyet
göstermektedir. Subay olmak isteyen 14–16 yaşlarındaki gençler bu okuldan mezun
olduktan sonra Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Yunanistan Savunma Bakanlığı ve Ermenistan
Savunma Bakanlığı arasında imzalanmış anlaşmaya göre bu ülkelerin askerî
okullarında veya askerî akademilerinde eğitimlerine devam etmektedir.[11]
Ermenistan Silahlı Kuvvetlerinin Faaliyetleri Hakkında
Hukuki Düzenlemeler
Ermenistan, bağımsızlığının ilk yıllarında Azerbaycan
ile savaş durumunda olduğu ve Türkiye’den tehdit algıladığı için savunma
politikasına önem vermiş, henüz millî ordusu kurulma aşamasında olduğundan
sınırları içerisinde konuşlanan Rus askerî birliklerini güvenliğinin garantörü
olarak görmüştür.[12]
Ermenistan, millî ordu kurma sürecine girdiği dönemde, savunma politikasının
hukukî altyapısını düzenleyen Ermenistan Cumhuriyeti Savunma Hakkında
Kanun’u kabul etmiştir. Bu kanun aşağıdaki alt başlıklardan oluşmaktadır:
1. Ermenistan Cumhuriyeti Savunma Hakkında Kanun.
Ermenistan
Cumhuriyetinin Savunması politik, ekonomik,
askerî, sosyal, hukukî ve başka alanlarda ülkenin egemenliğini, bütünlüğünü ve
güvenliğini sağlayan proje ve tedbirler sistemidir. Ülkenin savunulması
Ermenistan Cumhuriyeti kanunları çerçevesinde organize edilmekte ve
uygulanmaktadır. Savunmanın yapılması için silahlı kuvvetler oluşturulmakta ve
vatandaşlara askerî mükellefiyet getirilmektedir (m.1). Ermenistan
Cumhuriyetinin savunma organizasyonu şu şeklide düzenlenmiştir:
-Askerî politikayı oluşturmak,
-Askerî
tehditleri önceden görmek ve değerlendirmek,
-Savunma
alanında hukukî düzenlemeleri yapmak,
-Gerekli olan yapıda ve sayıda askerî birlikler oluşturmak,
bu birlikleri modern silah ve teknoloji ile donatmak, savaş hazırlığını gerekli
şekilde yapmak,
-Vatandaşlara askerlik hizmeti yaptırmak ve profesyonel
askerliği geliştirmek,
-Kollektif güvenlik ve ortak savunma amacı için
uluslararası işbirliği yapmak,
-Ekonomiyi, devlet organlarını, kurumları, ulaştırma ve
komünikasyon araçlarını seferberlik için hazırlamak,
-Bölgesel
sivil savunmayı planlamak ve organize etmek,
-Askerî
sanayi tesislerini, askerî bilim ve eğitimi geliştirmek,
-Devlet
sırları ve hizmete özel bilgilerin korunmasını sağlamak,
-Askerî eğitim kurslarını tamamlamış veya askerliğini
yapmış vatandaşlar hesabına silahlı kuvvetlerin rezerv gücünü hazırlamak (m. 2).[13]
2. Savunma Alanında Devlet
Başkanı, Devlet Kurumları ve Yerel Yönetim Organlarının Yetkileri
Devlet Başkanı:
-Devlet başkanı Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Baş Komutanıdır.
-Devlet organlarının savunma alanında işbirliğini koordine eder.
-Yüksek rütbeli subayları atar veya görevinden alır.
-Subay ve askerleri yüksek devlet nişanı ve madalyaları
ile ödüllendirir.
-Askerî operasyonların başlaması için karar
alır ve Genelkurmay Başkanlığının uygulaması için emirler verir (m.4)
Hükümet:
-Ermenistan Cumhuriyetinin savunmasını temin eder.
-Ermenistan Cumhuriyetinin askerî politikasını hazırlar ve onaylar.
-Silahlı kuvvetlerin gelişme programını onaylar, hareket planını
hazırlar.
-Askerî bilim ve askerî
sanayiinin gelişmesini planlar ve temin eder.
-Savunma için gerekli olan alımları yapar ve savunma harcamalarını
denetler.
-Savunma alanında başka devletlerle görüşmeler yapar, anlaşmalar
imzalar.
-Silah taşımacılığını kontrol eder, stratejik maddelerin korunmasına
çalışır (m.5)
Valiler:
-Ermenistan Cumhuriyetinin savunma alanında belirlediği
politikayı uygular.
-Savunma alanında kabul edilmiş kanunların uygulanmasını, silahlı
kuvvetlerin seferberlik yeteneğini sağlar.
-Bölgenin sivil savunma işlerini organize eder ve uygular
(m.6).[14]
3. Savunma Alanında İşletme, Kurum ve Teşkilatların, Yetkili
Şahısların ve Vatandaşların Hak ve Yükümlülükleri
Savunma Alanında
İşletme, Kurum ve Teşkilatlar ile Yetkili Şahıslar:
-Devletin belirlediği kanunlara uygun olarak
siparişleri yerine getirir, seferberlik
işlerine yardımcı olur ve sivil savunma konusunda gerekli görülen her şeyi
yaparlar (m.7).
Ermenistan Vatandaşları:
-Ermenistan vatandaşları Ermenistan Cumhuriyetini
savunmakla yükümlüdür. Ermenistan vatandaşlarının yabancı bir devletin
ordusunda veya yabancıların Ermenistan silahlı kuvvetlerinde hizmet yapması
uluslararası antlaşmalarla düzenlenmektedir (m.8).[15]
4. Silahlı Birlikler ve Diğer Ordular
Savunma alanında silahlı
kuvvetlerin görevleri ve kuruluşu:
-Silahlı kuvvetler savunma alanında
Ermenistan’ın temel gücüdür.
-Silahlı kuvvetler, devleti silahlı saldırılardan korur, stratejik ve
taktik hedefleri belirler.
-Silahlı kuvvetler ülkenin toprak bütünlüğünü korumakla yükümlüdür.
-Silahlı kuvvetler askerî birlikleri, askerî grupları, askerî
birleşmeleri, askerî yönetim organlarını, kurum ve teşkilatları, askerî eğitim
merkezlerini kendi bünyesinde barındırmaktadır (m.9).
Silahlı kuvvetler komutanlığı ve yönetimi:
-Silahlı kuvvetler üzerinde genel komutanlık yetkisi devlet başkanı ve
yetkileri çerçevesinde hükümete aittir.
-Savunma Bakanı Ermenistan silahlı kuvvetlerinin doğrudan doğruya
komutanıdır.
-Ermenistan Savunma Bakanlığı silahlı kuvvetlerin devlet yönetim
organıdır; devletin savunması, silahlı kuvvetlerin hazırlık düzeyinden
sorumludur.
Savunma Bakanlığı:
-Kendi yetkileri çerçevesinde askerî-siyasî durumu araştırır, askerî
tehditleri belirler, devletin güvenlik derecesini değerlendirir,
-Devletin askerî politikasının hazırlanmasında görev alır.
-Silahlı
kuvvetlerin yapısı, sayısı ve lojistik destek hakkında Ermenistan hükümetine
teklif götürür.
-Askerî
kuvvetlerin genel askerî-teknik politikasını uygular.
-Askerî bilimsel
araştırmalar yapar, askerî araç ve gereçlerin tamiri ile uğraşır.
-Mali, teknik ve
lojistik çalışmaları organize ve kontrol eder.
Genel Kurmay Başkanlığı:
-Silahlı kuvvetlerin strateji programını hazırlar ve seferberlik
işlemlerini yapar.
-Orduların kontrolünü sağlar. Devletin güvenliği ve bekasını korumakla
görevlidir.
-Karargah ve orduların savaş hazırlıklarını organize eder (m.10).[16]
5. Savaş Durumu ve
Seferberlik
Savaş durumu:
-Ermenistan Cumhuriyetine silahlı saldırıda bulunulduğunda veya devlet
ciddi tehlike ile karşılaştığında yada Parlamentonun aldığı bir kararla, devlet
başkanı savaş durumu ilan edebilir.
-Tam ve kısmı şekilde olağanüstü hal ilan edildiğinde hukukî rejim Olağanüstü
Hal Hakkında Kanun ile düzenlenmektedir (m.13).
Seferberlik:
-Devlet başkanı savaş durumu ilan etmekle beraber genel veya kısmî
seferberlik de ilan edebilir.
Seferberliğin ilan edilmesi bütün devlet yönetim mekanizmalarının savaş
durumuna geçmesi demektir.
-Seferberlik hazırlık çalışmaları ve seferberliğin ilan edilmesi
Ermenistan Cumhuriyeti kanunları ile düzenlenmektedir (m.14).[17]
6. Sonuç Belgesi
-Siyasî partilerin ve sivil toplum kuruluşlarının silahlı kuvvetler
içinde faaliyeti yasaktır.
-Silahlı
kuvvetler kapsamı içinde siyasî parti ve sivil toplum kuruluşlarının kurulması
yasaktır.
-Askerî birliklerde, askerî eğitim merkezlerinde, askerî kurum ve
kuruluşlarda siyasî partilerin kurulması ve propagandası yasaktır (m.15).[18]
Ermenistan-Rusya Askerî İşbirliği
Ermenistan bağımsızlığını
ilan ettikten hemen sonra BDT’ye (Bağımsız Devletler Topluluğu) üye olmuş,
Rusya ile ekonomik, siyasî ve özellikle de askerî ilişkilerini geliştirmeye
çalışmıştır. Ermenistan hem millî ordu kurarken hem de Azerbaycan topraklarının
işgal edilmesinde Rusya’nın askerî ve siyasî desteğini almıştır.
BDT’ye üye devletlerin
Taşkent’te imzaladığı Kollektif Güvenlik Örgütü’ne katılmış ve 7 Ekim
2002’de kabul edilen tüzük Ermenistan Parlamentosu tarafından onaylamıştır. Üye
devletler arasında askerî-politik işbirliğini öngören BDT Devlet Başkanları
Komitesi’nin kabul ettiği “BDT Entegre Çalışmalarının Genel Yönleri” adlı
memorandum Ermenistan tarafından desteklenmiştir. 10 Şubat 1995’te “Kollektif
Güvenlik Anlaşması’na Üye Devletler Arasında Kollektif Güvenlik Konsepti” adlı
anlaşmayı kabul etmiş ve Kasım 1995’te bu anlaşmayı onaylamıştır. Ermenistan,
BDT çerçevesinde “Hava Savunma Sistemi Koordinasyon Komitesi” ve “Askerî Teknik
Komite” olmak üzere iki askerî organda temsil edilmektedir.[19]
Ermenistan ve Rusya arasında 21 Ekim 1994’de
imzalanan anlaşma şartlarına göre, Rusya’ya Gümrü ve Erivan’da olmak üzere iki
askerî üs kurulmuştur. Bu askerî üsler, Sovyetler Birliği dağılmadan önce de,
Ermenistan’da bulunmaktaydı. Ancak Ermenistan bağımsızlığını ilan ettikten
sonra, bu üslerin hukuki statüsüne açıklık getirilmiştir. Ermenistan, bu üsleri
ulusal bağımsızlığının garantörleri olarak gördüğünden, bu konuda Rusya’ya
sorun çıkarmamıştır. Bu konuda ikinci bir anlaşma da, 16 Mart 1995’de
imzalanmıştır. Anlaşma gereğince, Gümrü’de bulunan 102. Rus askerî üssüne yaklaşık
4300 kişiden oluşan bir birlik, 74 tank, 158 zırhlı araç, 84 roket, MİG–23
savaş uçağı filosu, hava savunma birlikleri ve S–300 roketleri
konuşlandırılmıştır. Bundan başka “Rusya Federasyonu ve Ermenistan Cumhuriyeti
Arasında Hava Savunma Güçleri Arasında Ortak Hareket” anlaşması imzalanmış,
ortak hava savunma sistemi kurulmuş ve koalisyon savunma birliklerinin
oluşturulması için çalışmalara başlanmıştır.
Ermenistan’da konuşlanan 102. Rus askerî üssü ve Ermenistan ordusu sık
sık askerî tatbikat düzenlemektedir. Örneğin, Eylül 1996’da düzenlenmiş en
büyük tatbikata yaklaşık dört bin asker, bin tank ve zırhlı araç, elli topçu
sistemi ve dört Su–27 savaş uçağı katılmıştır.[20]
Ermenistan-İran ve Ermenistan-Türkiye
sınırlarının Rusya Sınır Kuvvetleri Komutanlığı tarafından korunması hakkında
anlaşma Şubat 1992’de imzalanmıştır. Bu anlaşmaya göre Ermenistan Sınır
Kuvvetleri Komutanlığı’nda yaklaşık 1500 Rus subayı görev yapmaktadır.[21] 2000’de ise Ermenistan ve
Rusya arasında Gümrü’de konuşlanan Rus askerî üssünün gayrimenkulları ile
birlikte karşılıksız olarak 25 yıllığına Rusya’nın kontrolüne verilmesini
öngören bir anlaşma imzalanmıştır. Ermenistan, Rus sınır koruma kuvvetlerinin
masraflarının % 30’unu karşılamaktadır.[22] Anlaşmanın imzalanmasından sonra Rus
basınında konu ile yapılan yorum ve değerlendirmelerde, Ermenistan sınırlarının
BDT ve Rusya sınırları olduğu ifade edilmiştir. Burada dikkati çeken bir nokta,
Ermenistan’ın Rusya ile kara bağlantısı olmamasına rağmen, sınırlarının Rusya
sınırları gibi gösterilmesidir.
Ermenistan ve Rusya arasında 27 Eylül 2000’de
“Ortak Güvenliğin Sağlanması Açısından Ortak Askerî Birlikler/Güç Kullanılması
Hakkında” anlaşma imzalanmıştır. Ermenistan ve Rusya, aralarındaki askerî
işbirliğinin stratejik önemi olduğunu ve bölgede her iki devletin de siyasî ve
askerî çıkarlarına hizmet ettiğini çeşitli vesilelerle dile getirmişlerdir.
Ermenistan Savunma Bakanı Serj Sargsyan, Trend Ajansı’na verdiği bir demeçte
“Ermenistan’da bulunan Rus askerî üslerinin varlığı bizim ulusal güvenliğimizin
ayrılmaz bir parsıdır” ifadesini kullanmıştır. Ermenistan kendi topraklarında
konuşlanan Rus askerî üslerini bir denge unsuru olarak görürken, Rusya, hem
Kafkasya sınırlarının güvenliğinin korunması açısından, hem de bölgeyi kontrol
etmek açısından askerî işbirliğinin önemini vurgulamaktadır.
Sonuç
1980’lı yılların sonlarından itibaren millî ordu kurmaya başlayan
Ermenistan, yasal ve yasa dışı yollarla altyapı çalışmalarına başlamış, gönüllü
birliklerin kurulmasını örgütlemiş ve bu birlikleri silahlandırmıştır.
Sovyetlerin dağılmasından sonra mevcut sınırları içerisinde egemenliğini ve
bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu dönemde “Ermenistan Cumhuriyeti Savunma
Hakkında Kanun” kabul edilmiş, Rus ordusunda görev yapan Ermeniler ülkeye
çağırılmıştır. Millî ordu kurulmasında Rusya’nın desteğini alan Ermenistan
yayılmacı bir politika izleyerek Karabağ Ermenilerinin ayrımcılık
faaliyetlerine destek vermiş, 1990’lı yılların başlarında ise, Ermenistan millî
ordusu Dağlık Karabağ Savaşı’na katılmıştır.
Ermenistan, hem Dağlık Karabağ sorunu, hem de Türkiye’den algıladığı
tehdit nedeniyle, Rusya ile askerî ve siyasî işbirliğini geliştirmiş, Rus
askerî birliklerinin sınırları içerisinde konuşlanmasına izin vermiş,
Gürcistan’dan çıkarılan Rus askerî birliklerinin büyük bir bölümü Ermenistan’da
konuşlanan Rus askerî üssüne taşınmıştır. Ermenistan, maddi kaynaklarının büyük
bir bölümünü ekonomisinin kalkındırılması için değil, askerî giderleri
karşılamak için kullanmaktadır.
Ermenistan’da, savunma hakkında kanun kabul edildikten sonra millî
ordunun kurulması süreci daha da hızlanmış, Devlet Başkanı ve Savunma
Bakanlığı’nın yetkileri belirlenmiştir. Ermenistan millî ordusu, Sovyet ordusu
sisteminde kurulmasına rağmen, çok büyük ordu gruplaşması şeklinde değil, hızlı
ve düzenli hareket etme imkânına sahip küçük askerî birliklerden oluşmaktadır.
Ermenistan, millî ordu kurma sürecinde ciddi sorunlarla karşılaşmıştır.
1990’lı yılların başlarında Savunma Bakanlığı kurulmadan önce, emir komuta
zincirinde bazı kopukluklar olmasına rağmen, bu sorun daha sonra giderilmeye
çalışılmıştır. Bugün için en önemli
sorun olarak belirlenen konular, subayların askerlere fizikî güç kullanması,
hemşehriliğe göre subayların bazı askerlere ayrıcalık tanıması, Karabağ
Ermenilerinin Savunma Bakanlığı’nda güçlü bir şekilde kadrolaşması, Savunma
Bakanlığı’ndaki yolsuzluklar, eşcinsellik ve dinî inançlara göre (Krişna,
Bahava Gita, Yehova Şahitleri) askere gitmemektir.
Ermenistan
Silahlı Kuvvetlerinin kadrosu
|
Askerî personel
sayısı
|
58 000
|
|
Motorize Tugay
|
3
|
|
Motorize Alay
|
10
|
|
Özel Kuvvet Alayı
|
1
|
|
Topçu Tugayı
|
1
|
|
Motorlu Topçu
Alayı
|
1
|
|
Tanksavar Topçu
Alayı
|
1
|
|
Uçaksavar Roket
Tugayı
|
1
|
|
Uçaksavar Roket
Alayı
|
2
|
|
Hücum Taburu
|
1
|
|
Helikopter Filosu
|
1
|
|
Hava Eğitim
Merkezi
|
1
|
[1] Bölgedeki sorunlar hakkında daha geniş bilgi için bkz. Suren Zolyan,
“Nagornıy Karabakh: Problema i Konfliktı,” daha geniş bilgi için bkz.
http://armenianhouse.org/zolyan/nf-ru/karabakh/1.html.
Cemalettin Taşkıran, Geçmişten Günümüze Karabağ Meselesi,
Genelkurmay Yayınevi, Ankara, 1995. İvlian Khaindrava, “Karabakh i Abkhaziya:
Dinamika Neuregulirovaniya,” daha geniş bilgi için bkz. http//www.ce-c.org/online/2002/journal_rus/cac-01/10hainru.shtml.
David Şahnazaryan, “Nagorno Karabakhskiy Konflikt: 10 Let Uregulirovaniya,”
daha geniş bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/online/2002/journal_rus/cac-03/07.shahru.shtml.
Elkhan Nuriyev ve Kamil Selimov, “Realii i Prspektivı
Uregulirovaniya Karabakhskogo Konflikta,” daha geniş bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/online/2002/journal_rus/cac-06/01.nurrus.shtml.
Georgiy Jorjoiliani, “İstoriçeskiye
i Politiçeskiye Korni Konflikta v Abkhazii/Gruziya,” Gürcistan Bilimler
Akademisi, Meçniereba Yayınevi, Tiflis, 2000, “Poiski Alternativ Dlya Gruzii
i Abkhazii,” Der: B. Koppiters, D. Darçiaşvili ve N. Akaba, Ves Mir
Yayınevi, Moskova, 1999. “Aspektı Gruzino-Abkhazskogo Konflikta,”
Gürcistan-Abkhazya Konferansı Belgeleri: Sivil Toplum, Mülteciler, Devlet
Sistemi, 25–27 Mart 2000 Moskova, İrvayn Yayınevi 2000. Geronti Gasviani, “Abkhaziya
Derevniye i Novıye Abkhazı,” Mematiani Yayınevi, Tiflis 2000. Lorik
Marşaniya “Pravda o Tregedii Abkhazii,” Samşoblo Yayınevi, Tiflis 1998.
[2] Ruben Şugaryan, “Stabilnost Na Kavkaze: Vosem Printsipov Regionalnogo
Sotrudniçestva,” daha geniş bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-01/01.shugr.shtml.
Dina Malışeva, “Problemı Bezopasnosti na kavkaze,” daha geniş bilgi için bkz.
http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-01/05.malishr.shtml
[3] İrina Komissina, “Armeniya i Zapadnaya Yevropa: Ekonomiçeskaya Pomoş
Kak Stimul Politiçeskogo Dialoga,” Armeniya: Problemı Nezavisimogo Razvitii,
(Der: E. M. Kojokin) Moskova 1998. Komisina, “Prespektivı İntegraçii Respublik
Zakavkaziya v Yevropeyskiy Soyuz,” daha geniş bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-01/10.komisr.shtml. Abbas Meliki, “İran i Turan:
Kafkasya Voprosı Ob Otnoşeniyakh İrana s Gosudarstvami Tsentralnoy Azii i
Zakavkaziya,” daha geniş bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-05/11.malru.shtml.
Bülent Aras, “Turçiya: Nekotorıye Osobennosti Otnoşenii s Gosudarstvami
Zakavkaziya,” daha geniş bilgi için bkz.
http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-05/10.bulru.shtml
[4] Yasin Aslan, Ermenistan Tarihi Yol Ayrımında, Ankara 1996, s.
18.
[5] Daha geniş bilgi için bkz.
http://www.azg.am/_TR/20020918/2002091801.shtml
[6] Tişşenko G. G. ‘Voorujennıye Silı i Voenno Politiçeskiy Kurs Armenii’,
Armeniya: Problemı Nezavisimogo Razvitiya, (Der: Kojokin E. M.), Rusya
Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, Moskova 1998, s.555.
[7] Nelson Aleksanyan, “Nastoyaşiye Soldatı,” daha geniş bilgi için bkz. http://ra.arminco.com/Archive/
2000-045/Current.htm
[8] Georgiyev V, “Mejetniçeskiye
Konfliktov Bıvşım SSR porodila Sama Rossiya,” Nezavisimaya gazeta, 17-23 Ekim
1997.
[9] David Petrosyan, “Razvitie Voorujennıkh Sil Armenii,” daha geniş bilgi
için bkz. http://www.iran.ru/rus/vooarm.php
[10] “Oçenka Kaçestvennıkh Kharakteristik i Boevıkh Sposobnestey Armenii,”
daha geniş bilgi için bkz. http://www.3dpaper.gr/ru/balanceofpower/armenia_pow150101.shtml
[11] Daha geniş bilgi için bkz. http://3dpaper.gr/ru/balanseofpower/armeniaeval_pow03010
[12] Susanna Petrosyan, “Rossiya-Armeniya-İran: Dialog Tsivilizatsii,” daha geniş
bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/journal/cac05_1999/st_05_spetrosjan.shtml
[13] Daha geniş bilgi için bkz. http://www.parliament.am/hdoc/Laws/ru/pasht1.html
[14] Daha geniş bilgi için bkz.
http://www.parliament.am/hdoc/Laws/ru/pasht2.html
[17] Daha geniş bilgi için bkz.
http://www.parliament.am/hdoc/Laws/ru/pasht5.html
[18] Daha geniş bilgi için bkz.
http://www.parliament.am/hdoc/Laws/ru/pasht6.html
[19] Tişşenko, Voorujennıye Silı i Voenno Politiçeskiy..., ss.
558-559.
[20] Sergey Şakaryants, Politika Postsovetskoy Rossii Na Kavkaze i Ee
Perspektivı, Ermenistan Stratejik ve Millî Araştırmalar Merkezi Yayınları,
Erivan 2001, s. 173.
[21] Tişşenko, Voorujennıe Silı i Voenno..., s. 560.
[22] Dina Malışeva, Problemı Bezopasnosti na Kavkaze,
daha geniş bilgi için bkz. http://www.ca-c.org/online/2001/journal_rus/cac-01/05.malishr.shtml
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder